Ekstrakty roślinne w kosmetyce, właściwości i zastosowanie

Ekstrakty roślinne w kosmetyce to wyciągi z roślin, a dokładniej wyciągi z ich kwiatów, liści, kory, owoców lub korzeni. Zawierają one: garbniki, flawonoidy, saponiny, olejki eteryczne, śluzy, witaminy i inne cenne substancje. Mają właściwości lecznicze, wygładzające, nawilżające, pielęgnujące lub dezynfekujące.

Ekstrakty roślinne w kosmetyce, właściwości i zastosowanie

Ekstrakt roślinny to roztwór otrzymywany w procesie ekstrakcji, zawierający składnik lub składniki ekstrahowane, rozpuszczalnik użyty do ekstrakcji oraz niewielką ilość innych składników mieszaniny pierwotnej. Ekstrahowany składnik lub składniki otrzymuje się przez oddzielenie rozpuszczalnika (np. przez destylację). Niepożądane składniki mieszaniny pierwotnej są usuwane z ekstraktu w odrębnym procesie (np. przez krystalizację). Do najczęściej używanych w kosmetyce rozpuszczalników stosowanych do pozyskiwania ekstraktów kosmetycznych należą: alkohol etylowy, glikol propylenowy, oleje roślinne.

Celem stosowania ekstraktów roślinnych w kosmetyce jest podwyższenie wartości funkcjonalnej kosmetyku. Składają się one, bowiem z mieszanin różnych substancji, które ze względu na szerokie spektrum działania mogą znaleźć zastosowanie w wielu dziedzinach kosmetyki. Ekstrakty roślinne w kosmetyce opóźniają procesy starzenia skóry, nawilżają, ściągają i napinają skórę, pochłaniają promieniowanie UV, wybielają i likwidują przebarwienia, łagodzą podrażnienia, stymulują krążenie w naczyniach krwionośnych.

Bardzo szeroko stosowaną w kosmetyce grupę ekstraktów roślinnych stanowią układy o działaniu ściągającym i wzmacniającym skórę. Dzięki obecności garbników, które reagują z białkami zewnętrznych warstw naskórka, zmniejszają one wrażliwość oraz skłonność tkanek do zapaleń, dzięki czemu zwiększa się odporność mechaniczna skóry i śluzówki. Ekstrakty roślinne w kosmetyce zawierające garbniki wykazują także działanie antymikrobowe oraz zmniejszają wydzielanie potu. Do grupy roślin zawierających znaczne ilości tych związków zaliczamy: korę i liście oczaru, korę dębu, liście rozmarynu, szałwii, orzecha włoskiego, skrzypu. Ze względu na swoje działanie wykorzystywane są one w środkach przeciwsłonecznych i preparatach posłonecznych, w specyfikach przeciwtrądzikowych, preparatach dezodoryzujących, kosmetykach do pielęgnacji stóp.

Ekstrakty roślinne w kosmetyce – przykłady

Aloes

W Polsce znany jako roślina doniczkowa, pochodzi z Afryki Południowej i Ameryki Północnej, gdzie rośnie pod postacią dzikiego krzewu lub byliny. Posiada grube, szarawozielone, mięsiste, ostro zakończone liście. Brzeg blaszki liściowej jest ząbkowany. Znanych jest wiele odmian i mieszańców aloesu różniących się, niekiedy znacznie, barwą i kształtem liści, kolorem kwiatów oraz pokrojem i wielkością rośliny.
Jego właściwości lecznicze znane były już od 3000 lat. Arabowie, Grecy i Rzymianie stosowali go jako środek na dolegliwości wewnętrzne i zewnętrzne. Aloes służył też do balsamowania zwłok. Wyrabiano z niego kadzidła i środki do tępienia insektów.

Aloes jest bardzo popularnym, tanim i sprawdzonym składnikiem kosmetyków doskonale nawilżającym i łagodzącym podrażnienia. Wyciąg z aloesu zawiera saponiny, substancje o właściwościach ściągających, lekko odkażających i myjących, aloes jest, więc składnikiem mydeł, szamponów, maseczek i peelingów.

Lecznicze i pielęgnacyjne właściwości aloesu znane były od stuleci. Już w czasach starożytnych wykorzystywano go z powodzenie w leczeniu wielu dolegliwości oraz jako naturalny środek upiększający. Liczne badania udowodniły, że stosowany zewnętrznie spowalnia procesy starzenia się skóry, dzięki właściwościom silnie nawilżającym, przeciwdziała skutkom nadmiernego przesuszenia skóry, łagodzi jej podrażnienia oraz leczy oparzenia. Zawsze był doceniany i wszechobecny w medycynie ludowej, jako niezastąpiony środek w gojeniu się ran i likwidacji opuchlizny. Jako sok jest niezastąpionym suplementem w dietach zdrowotnych.

Liczne badania naukowe, skierowane na poznanie wszystkich substancji wchodzących w skład aloesu oraz mechanizmów ich działania udowodniły, iż podstawowym surowcem jest galaretowaty sok z liści aloesu, który zawiera przede wszystkim: polisacharydy (wielocukry), minerały, enzymy, aminokwasy, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, glikozydy i lektyny. Tym ostatnim przypisuje się właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne. Tak zwane ligniny są z kolei odpowiedzialne za to, że aloes może przedostać się w głębsze warstwy skóry. Dzięki temu dostarcza jej wilgoci i substancji odżywczych, a także reguluje naturalny poziom pH skóry. Zawarte w aloesie enzymy pomagają w usunięciu martwych komórek naskórka i wspierają jego regenerację komórkową, a więc przyczyniają się w sposób naturalny do przeciwdziałania się starzeniu skóry. Sok z aloesu zawiera ponadto dużą ilość naturalnych antyutleniaczy. Ogółem aloes zawiera ponad 170 różnych aktywnych składników, wykorzystywanych z powodzeniem w przemyśle farmakologicznym i kosmetycznym.

Kobiety w ciąży i ludzie z ciężkimi niedomaganiami serca, nerek, nadciśnieniem oraz mocnym nieżytem żołądka muszą zrezygnować ze stosowania preparatów na bazie aloesu.

Sok i miazga z liści aloesu używane są do wyrobu preparatów kosmetycznych do pielęgnacji skóry. Aloina jest składnikiem płynów zapobiegających wypadaniu włosów. Wyciągi z liści aloesu drzewiastego dodawane są jako filtry do kremów chroniących przed promieniowaniem UV. Frakcje zawierające aloerezyny są składnikiem kremów wybielających.

Miłorząb Japoński – GINKGO BILOBA

To ogromne drzewo dorastające do 40 metrów a żyjące do 100 lat. Według religii szintoistycznej soki tego drzewa dają siłę i nieśmiertelność. Chińczycy od dawna stosują je przy wielu chorobach. W latach osiemdziesiątych zaczęto stosować ekstrakty z liści miłorzębu w leczeniu chorób krążeniowych stwierdzono, że zmniejszają one napięcia naczyń krwionośnych, pobudzają krążenie, poprawiają ukrwienie. Podtrzymują i poprawiają sprawność intelektualną, poprawiają sprawność narządów wzroku i słuchu.

Miłorząb jest też coraz bardziej popularny w kosmetyce. W preparatach do cery wrażliwej i naczynkowej wzmacnia i uelastycznia kruche naczynka krwionośne, zapobiega ich pękaniu, poprawiając krążenie krwi, sprawia, że skóra – lepiej odżywiona i ukrwiona – skuteczniej broni się przed słońcem, wiatrem, zmianami temperatur.

W kremach nawilżających wyciąg z miłorzębu pełni funkcję głównego przeciwutleniacza, który neutralizując wolne rodniki, zapobiega starzeniu się skóry.

W kremach pod oczy, balsamach na cellulitis, preparatach do biustu, poprawiając krążenie w komórkach skóry, przyczynia się do wydalania wody zalegającej w naczyniach. Dzięki temu niweluje opuchliznę, ujędrnia i wygładza skórę.

Oczar wirginijski

Należy do rodziny Oczarowatych. W stanie naturalnym rośnie we wschodnich stanach USA i Kanadzie. W Polsce można go spotkać w parkach i ogrodach. Jest to krzew lub drzewko charakteryzujące się lśniącymi żółtymi kwiatami, które pojawiają się na nim późną jesienią lub w zimie, ożywiając nagie, bezlistne gałęzie.

Surowcem leczniczym i kosmetycznym są kora i liście. Oczar wirginijski zaliczany jest do surowców o dużej zawartości garbników. Najwięcej znajduje się w liściach i nieco mniej w korze. Garbniki stanowią mieszaninę, wśród której zidentyfikowano elagotaniny i hamamelitany. Obecne są flawonoidy, kwasy galusowy i elagowy, leukoantocyjanidyny oraz saponiny. Właściwości lecznicze oczaru znane były plemionom indiańskim zamieszkującym tereny północno-wschodniej Ameryki Północnej. Otaczany był on czcią szczególnie za jego ściągające działanie. Stosowano go najczęściej mieszając z siemieniem lnianym na opuchlizny czy rany powstałe po uderzeniach i guzy. W Europie uznawano oczar za doskonały środek na oparzenia, opuchlizny i krwawienia. Badania naukowe potwierdziły wskazania medycyny ludowej. Obecnie oczar uznaje się za silny środek o działaniu ściągającym, przeciwkrwotocznym, przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym.

W kosmetyce silne działanie ściągające oczaru wykorzystano przede wszystkim do pielęgnacji cery zanieczyszczonej o zatkanych porach. Wyciągi z oczaru wchodzą w skład kremów na noc i na dzień, toników i maseczek. Dużym powodzeniem w kosmetyce cieszy się woda oczarowa. Powstaje ona w wyniku destylacji z parą wodną świeżych, młodych gałązek i listków oczaru. Woda oczarowa stanowi składnik kosmetyków przeznaczonych dla cery tłustej. Wyciągi z oczaru wchodzą w skład również innych kosmetyków na przykład mydeł przeznaczonych do pielęgnacji cery alergicznej i naczynkowej. Produkowane są też kremy o działaniu przeciwzapalnym, przeznaczone do pielęgnacji cery wrażliwej na zimno, wilgoć i łatwo czerwieniejącej. Ponadto wchodzą w skład balsamów ujędrniających do ciała.

Żeń-szeń

Bylina z rodziny araliowatych, rosnąca dziko w lasach Azji Wschodniej od Nepalu po Koreę oraz na południowo dalekowschodnich terenach Rosji. Od wieków uprawiana w Chinach, w Korei i Japonii jako roślina lecznicza, uważana za panaceum. Żeń-szeń posiada mięsisty i gruby korzeń palowy, łodygę długości około 70cm, liście łodygowe składające się z kilku listków z włoskami na nerwach. Pęd kwiatowy zakończony jest baldachem z kilkunastoma zielonobiałymi kwiatami. Owocem są jagody, pestkowce o barwie jaskrawoczerwonej.

Surowcem leczniczym jest korzeń żeń-szenia lub cała roślina wyrywana w okresie kwitnienia, w wypadku przemysłowego pozyskiwania z niej związków czynnych.Na świecie produkuje się wiele różnorodnych preparatów zawierających żeń-szeń. Oprócz sproszkowanego korzenia, płynne wyciągi, tabletki, gumy do żucia, herbaty, kosmetyki itp.

Wyciąg z żeń-szenia chroni organizm przed wirusami, bakteriami i powstawaniem stanów zapalnych.
Przydaje się szczególnie w okresach zmniejszonej odporności oraz dla podniesienia witalności w średnim i starszym wieku. Pomaga żyć intensywniej, dodaje energii, zwiększa możliwości intelektualne i fizyczne oraz odporność na stres. Ponadto obniża poziom glukozy we krwi (ważne przy wadliwej tolerancji cukru), redukuje nadwagę, poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego, dzięki czemu człowiek jest odporniejszy.

Wyciąg z korzenia żeń – szenia znalazł zastosowanie również w kosmetyce. Używa się go do produkcji preparatów “odmładzających” skórę, stymuluje on, bowiem odnowę naskórka, przywracając skórze równowagę fizjologiczną, tonizują, reguluje też gospodarkę wodno – tłuszczową.

Właściwości żeń – szenia wykorzystuje się także w środkach zapobiegających łysieniu i wypadaniu włosów, gdyż pobudza on macierz włosa i poprawia ukrwienie skóry.

Arnika górska

Arnika – Bylina z rodziny astrowatych występująca w 18 gatunkach na terenie Ameryki Północnej, Europy i Azji. W Polsce rzadka, rośnie w Sudetach i Bieszczadach oraz na niżu w północnej części kraju, jest pod ochroną. Posiadająca aromatyczny zapach. Jej koszyczki kwiatowe są duże i pojedyncze. Kwiaty mają kolor złocistożółty. Owocem jest niełupka z puchem kielichowym.

Arnika jest ważnym środkiem tonizującym naczynia krwionośne (tętnicze i żylne), działa zapobiegawczo przeciw udarowi i jest stosowana w jego leczeniu uzupełniającym, a także przy zwapnieniu naczyń (miażdżyca). Używana zewnętrznie jest dobrym środkiem leczącym rany, krwiaki, stłuczenia, obrzęki pourazowe, oparzenia (związki czynne zapobiegają przenikaniu osocza poza łożysko żylne, sprzyjają stopniowemu wchłanianiu się płynu wysiękowego, zmieniają ciśnienie na zewnątrz i wewnątrz drobnych naczyń podskórnych), i stany zapalne – także zapalenia stawów i krwotoki.

Będąc rośliną trującą, może, w przypadku przedawkowania, doprowadzić nawet do śmierci a przedawkowana w stosowaniu zewnętrznym – może spowodować ostre podrażnienie skóry, dlatego używa się jej w środkach homeopatycznych i leczniczych kosmetykach.

Kwiaty, łodygi i korzenie arniki zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, fenolokwasy, alkohole trójterpenowe, goryczki, karotenoidy i garbniki.

Ekstrakty z arniki górskiej dobrze wchłaniają się przez naskórek, przez co mają szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym..

Jako składnik kosmetyków do skóry z rozszerzonymi naczynkami krwionośnymi, dociera do naczynek włosowatych, które wzmacnia i obkurcza, dzięki czemu zmniejsza zaczerwienienie skóry. Działa przeciwzapalnie i kojąco. Zmniejsza obrzęki, likwiduje cienie pod oczami i dlatego coraz częściej używana jest jako składnik kremu pod oczy.

Kasztanowiec

Jest okazałym drzewem. Nigdy nie tworzy lasu ani nie rośnie w większych skupiskach, lecz tylko pojedynczo lub po kilka. Według badań uczonych niemieckich i japońskich zjawisko to tłumaczy się tym, że kasztany wymagają do swego rozwoju określonych pierwiastków promieniotwórczych z gleby. Leczniczym surowcem kasztanowca są kasztany, a także okazałe kwiaty białe, a czasem czerwone, oraz kora.

Ekstrakt z kasztanowca działa przeciwzapalnie, ściągająco i wzmacniająco na układ krwionośny. Także w przewodzie pokarmowym działa przeciwzapalnie i reguluje rozwój flory bakteryjnej. Kasztanowiec może być polecany w nieżytach żołądka, w biegunkach, przy braku łaknienia, w stanach skurczowych jelit.

Wyciąg z kasztanowca zawiera do 28 % saponin (mieszanina trójterpenowych saponin zwana jest escyną), eskulinę i fraksynę garbniki a także witaminy B6, B12 i inne związki dotychczas mało zbadane.
Substancje czynne wzmacniają ściany żył i zwiększają przepuszczalność naczyń wieńcowych. Pozostałe składniki oczyszczają skórę i nadają jej matowość, zmniejszają obrzęki, przyspieszają wchłanianie wylewów i wysięków powstałych na skutek uderzenia. Napar dodany do kąpieli działa jak naturalny detergent, usuwa zmęczenie, działa odprężająco i przeciwobrzękowo na organizm. Wyciągi z kasztanowca wpływają uszczelniająco na ściany naczyń, wzmacniają je i przywracają im elastyczność.

Wyciągi z kasztanowca stosowane są w pielęgnacji cery wrażliwej z pękającymi naczynkami lub tendencją do pękania. Stosuje się je również w szamponach i odżywkach przeznaczonych dla włosów przetłuszczających się, z łojotokowym zapaleniem skóry. Ponadto kremy, żele i maseczki z kasztanowcem oczyszczają i matują skórę, chronią ją przed szkodliwym promieniowaniem UVB. W kosmetyce naturalnej wyciąg z kasztanowca wykorzystywany jest w dodatkach kąpielowych oraz w lotionach chroniących
przed promieniowaniem słonecznym oraz jako olejek do opalania.

Ekstrakty roślinne w kosmetyce, inne wyciągi ziołowe stosowane do produkcji kosmetyków:

Awokado – znakomita odżywka dla skóry z dużą zawartością witamin A i E.
Bez czarny (kwiat) – dobry tonik dla każdej cery, zwłaszcza starzejącej się i ziemistej. Zmiękcza skórę i wygładza zmarszczki, wybiela piegi i łagodzi oparzenia słoneczne.
Bluszcz – łagodzi oparzenia słoneczne, powoduje rozchodzenie się pęcherzy wodnych i toksyn w terapii przeciw cellulitis.
Brzoza – stosowana w kosmetykach przeznaczonych do oczyszczania i regeneracji skóry. Posiada także właściwości wybielające piegi oraz plamy, spowodowane niewłaściwym rozmieszczeniem pigmentu.
Cytryna – środek ściągający, który przywraca skórze naturalną równowagę kwasową.
Fiołek – łagodny środek ściągający.
Krwawnik – zawiera garbniki, olejki eteryczne m.in. azulan, sole mineralne obfitujące w mangan. Posiada właściwości ściągające, antyseptyczne i przeciwzapalne. Szczególnie polecany dla cery tłustej, podrażnionej wypryskami, zaczerwienionej i zanieczyszczonej.
Kwiat pomarańczy – świetny środek tonizujący, uważa się, że przywraca skórze barierę kwasową. Regeneruje suchą cerę i uszkodzone naczynia włosowate.
Lawenda – korzystnie wpływa na ukrwienie i przepływ limfy. Łagodzi podrażnienia i stany zapalne a także częściowo chroni skórę przed bakteriami i grzybami. Wyciąg i napar z kwiatu lawendy jest bardzo przydatny w pielęgnacji skóry tłustej, trądzikowej.
Len – roślina zawierająca wiele biologicznie czynnych substancji takich jak: witamina F, witaminy A i E oraz mikroelementy. W połączeniu z innymi składnikami utrzymują one odpowiedni poziom wilgoci, odżywiają, chronią przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych i zapobiegają przedwczesnemu starzeniu się skóry. Znakomity składnik maseczek, jak również innych pielęgnacyjnych kosmetyków.
Lipa – zawiera garbniki roślinne, kwasy organiczne i witaminę E. Działa osłaniająco, łagodzi podrażnienia, ma właściwości wybielające. Poprawia ukrwienie i zdolność gromadzenia wilgoci przez skórę. Oczyszcza i zmiękcza skórę
Łubin (nasiona) – oczyszcza pory i odświeża, zalecany do cery tłustej.
Łupiny orzecha włoskiego – zawierają cenne składniki przydatne w kosmetyce m .in. olejki eteryczne, brązowy barwnik glikozydowy i dużo witaminy C. Łupiny orzecha wykorzystywane są do produkcji kosmetyków pielęgnacyjnych przeznaczonych głównie dla cery trądzikowej, skłonnej do wyprysków i zaczerwienień. W peelingach wykorzystuje się je nie tylko jako środek ścierający, ale również ściągający i przeciwbakteryjny. Właściwości barwiące orzecha wykorzystuje się do farbowania włosów zwłaszcza siwych jak również do kremów brązujących.
Melisa – zawiera bioflawonoidy i kwasy flawonowe, które redukują niekorzystne działanie na skórę wolnych rodników. Wykazuje właściwości ochronne przed promieniowaniem UV. Chroni przed rozkładem naturalny kwas hialuronowy obecny w skórze. Kwas ten jako substancja wielkocząsteczkowa charakteryzująca się dużą lepkością, jest jednym z głównych składników cementu międzykomórkowego i jest odpowiedzialny za spoistość tkanki łącznej oraz elastyczność skóry. Melisa wykazuje właściwości uspokajające i ściągające. Odświeża, tonizuje i koi podrażnioną skórę.
Mięta pieprzowa – środek stymulujący ściąganie skóry, rozjaśnia cerę.
Mniszek lekarski – zawiera środek zmiękczający, stosowany do płynów oczyszczających do suchej i starzejącej się cery.
Nagietek – posiada właściwości kojące, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne a także przeciwdziała nadmiernemu łuszczeniu się naskórka. Regeneruje, nawilża, oczyszcza i zmiękcza naskórek. Preparaty zawierające w swoim składzie ekstrakt nagietka służą do pielęgnowania cery wrażliwej, skłonnej do infekcji, podrażnień. Nagietek lekarski – gojące zioło do szorstkiej, zniszczonej skóry.
Ogórecznik – dobry do suchej, wrażliwej skóry.
Ogórek – środek oczyszczający i tonizujący, uśmierzający i gojący.
Pietruszka – środek przywracający suchej i wrażliwej skórze równowagę.
Podbiał – zawiera duże ilości cynku, dzięki czemu pomaga w usuwaniu plam oraz stanów zapalnych skóry. Zmiękcza, uelastycznia i ujędrnia naskórek, nadając mu świeży wygląd.
Pokrzywa – dobrze oczyszcza, stosowana zwłaszcza do cery tłustej.
Prawoślaz – zawiera duże ilości śluzu, dzięki czemu działa gojąco, kojąco, zapobiega podrażnieniom i uszkodzeniom skóry. Zmiękcza spierzchniętą skórę, łagodzi także uczulenia i oparzenia słoneczne.
Rozmaryn – wykorzystywany jest on przede wszystkim w aromaterapii. Ma działanie antyseptyczne i ściągające, przyśpiesza odnowę komórek skóry. Jego wyciągi dodawane są do kosmetyków o właściwościach pojędrniających i zapobiegających tworzeniu się zmarszczek. Wyciąg olejowy z ziela jest też doskonałym środkiem do pielęgnacji włosów i skóry głowy (stosuje się go m.in. przy łupieżu)
Rojnik – gojące, zmiękczające zioło, dobre zwłaszcza do suchej, wrażliwej cery.
Rumianek – zawiera olejek eteryczny, flawonoidy i bisabolol – czynnik o bardzo silnych właściwościach kojących, łagodzących i przeciwzapalnych. Łagodzi podrażnienia skóry, chroni przed powstawaniem zaczerwienień i uczuleń.
Skrzyp – zapobiega destrukcji elastycznych włókien tkanki łącznej. Stosowany w kosmetykach przeznaczonych do skóry starzejącej się, zwiotczałej oraz przetłuszczonej. Zawiera duże ilości potasu i wapnia oraz krzemionki, posiadającej właściwości wzmacniające.
Szałwia – oczyszcza, stymuluje ściąganie i zamyka pory.
Tymianek zawiera olejek eteryczny: tymol. Posiada właściwości antyseptyczne oraz gojące. Poprawia ukrwienie skóry. Stosowany w kosmetykach przeznaczonych dla cery tłustej i skłonnej do wyprysków.
Wiesiołek olej z tej rośliny jest bogaty w NNKT. Jego cenne działanie przeciwdziała zmęczeniu i starzeniu się skóry, a także pomaga w leczeniu chorób skórnych takich jak trądzik, egzema i inne dermatozy.
Żywokost – łagodzące i gojące zioło, przyśpiesza odnowę komórek. Dobry do szorstkiej i zniszczonej skóry.

Ekstrakty roślinne w kosmetyce, zioła do kąpieli leczniczych:

Odprężające: chmiel, jaśmin, kozłek lekarski, lipa, rumianek, więzówka.
Pobudzające: bazylia, bluszcz, eukaliptus, fenkuł, lawenda, liść laurowy, melisa, mięta, rozmaryn, sosna, szałwia, tymianek, wrotycz pospolity.
Gojące: krwawnik pospolity, mięta zielona, nagietek, przywrotnik, rojnik, żywokost.
Tonizujące: liść czarnej porzeczki, mniszek lekarski, pokrzywa, stokrotka.

Ekstrakty roślinne w kosmetyce, zioła do parówek:

Oczyszczające: kwiat lipy, pokrzywa
Pobudzające krążenie: pokrzywa, rozmaryn
Uśmierzające i oczyszczające: awenda, melisa, mięta okrągłolistna i zielona, płatki róży, rumianek, trybula, tymianek
Do tłustej cery: bodziszek cuchnący, łubin (zmiażdżone nasiona), krwawnik, kwiat nagietka, skrzyp, szałwia
Do cery suchej, wrażliwej: chaber bławatek, fiołek pachnący, ogórecznik, pietruszka, prawoślaz lekarski, szczaw
Do starzejące się lub ziemistej cery: czarny bez (kwiaty), koniczyna łąkowa (kwiaty i liście), mniszek lekarski, wrotycz (kwiaty i liście)

Polecamy również przeczytać:

zasady zdrowego stylu życia
niedobory witaminy d
urynoterapia, picie moczu
apiterapia
przetłuszczające się włosy, skuteczne metody
ile kosztuje strona internetowa
olejek jojoba na twarz
obiektywy m42